Maharashtra Board Textbook Solutions for Standard Eight

पाठ ११ - जीवन गाणे

शब्दार्थ :

मंजुळ – गोड. 

ठाव (ठाऊक) नसणे – माहीत नसणे. 

बुलंद – मजबूत, भक्कम. 

हौसले – निर्धार, ठाम विश्वास. 

घाव सोसणे – दु:ख सोसणे.

स्वाध्याय

प्र. १. आकृत्या पूर्ण करा.

(अ)

IMG 20230314 123357 पाठ ११ – जीवन गाणे

उत्तर: 

IMG 20230314 123437 पाठ ११ – जीवन गाणे

(आ)

IMG 20230314 123524 पाठ ११ – जीवन गाणे

उत्तर: 

IMG 20230314 123509 पाठ ११ – जीवन गाणे

प्र. २. कवितेच्या आधारे खालील तक्ता पूर्ण करा.

कवीला जगणे शिकवणारे घटक या घटकांपासून कवी काय शिकले
(अ) चंद्र, चांदणे
(अ)
(आ) पणती
(आ)
(इ) नदी
(इ)
(ई) पक्षी
(ई)
(उ) सागर, वृक्ष
(उ)

उत्तर: 

कवीला जगणे शिकवणारे घटक या घटकांपासून कवी काय शिकले
(अ) चंद्र, चांदणे
(अ) जगणे
(आ) पणती
(आ) जळणे
(इ) नदी
(इ) जगणे
(ई) पक्षी
(ई) सोसणे
(उ) सागर, वृक्ष
(उ) अथांगता, स्थितप्रज्ञता

प्र. ३. स्वमत. 

(अ) ‘बिनभिंतीची शाळा, लाखो इथले गुरु’, हा विचार तुमच्या शब्दांत स्पष्ट करा. 

उत्तर: ‘बिनभिंतीची शाळा’ म्हणजे अफाट पसरलेला निसर्ग होय. या निसर्गातील अनेक घटक आपल्याला मूल्यवान शिकवण देतात. निसर्गातील लाखो घटक आपले उत्तम शिक्षण देणारे गुरू आहेत. सूर्य आपल्याला शिस्त शिकवतो. दुसऱ्याला प्रकाश देण्याचा धडा देतो. चंद्र-चांदण्या शीतलता शिकवतात. पाण्याने भरलेले ढग उदारता शिकवतात. डोंगर आपल्याला संकटात अविचल राहण्याची शिकवण देतात. तर नदी-नाले संजीवन देऊन जीवनातील सातत्य शिकवतात. हिरवीगार झाडे आपले जीवन कसे बहरावे, याचा संदेश देतात. तर पिकांनी भरलेली जमीन आपल्याला परोपकार शिकवते. पशु-पक्षी आपल्याला मुक्तता व स्वातंत्र्य यांचा धडा देतात. अशा प्रकारे ही बिनभिंतींची अफाट शाळा आपल्याला सतत गुरूपदेश करीत राहते व खऱ्या शिक्षणाची ओळख पटवते.

 

(आ) ‘दुसऱ्यासाठी घाव सोसणे’, या ओळीतील तुम्हांला कळलेला अर्थलिहा.

उत्तर: निसर्गातील विविध घटकांनी दिलेली शिकवण कवींनी ‘जीवन गाणे’ या कवितेत सांगितली आहे. सृष्टीतील गाणे व चंद्र-चांदणे जगणे शिकवते. पणतीतील वात जळणे शिकवते. नदीचे समर्पण निःस्वार्थी प्रेम शिकवते. पक्षी पिल्लांची जोपासना कशी करावी, ती माया शिकवतात. सागराची अथांगता आपले हृदय दुसऱ्याचे दुःख झेलण्यासाठी विशाल करा, असे सांगते. निसर्गातील प्रत्येक गोष्ट परोपकार करते. झाड स्वतः घाव सोसून माणसांना फळे, फुले, पाने व सावली देते. यातून ‘दुसऱ्यासाठी घाव सोसणे’ या ओळीमधील अर्थ नि:स्वार्थी सेवेचा मंत्र देतो.

चर्चा करूया

• निसर्गातील कोणत्याही पाच गोष्टींपासून तुम्हांला काय काय शिकता येईल, याविषयी मित्रांशी चर्चा करा व वर्गात सांगा.

उत्तर: आपल्या स्वतःच्या जीवनाबद्दल आणि समस्यांबद्दल दृष्टीकोन विकसित करून आणि आपल्या सभोवतालच्या जगाचे सौंदर्य आणि जटिलतेचे कौतुक करण्यासाठी वेळ काढून आपण ताऱ्यांकडून शिकू शकतो.

 

झाडे : झाडे आपल्याला संयम आणि वाढ याबद्दल शिकवू शकतात. झाडे लहान बियाणे म्हणून सुरू होतात आणि कालांतराने हळूहळू वाढतात, कधीकधी त्यांच्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचण्यासाठी काही दशके किंवा अगदी शतके लागतात. त्याच प्रकारे, आपण वाढू आणि विकसित होत असताना आपण स्वतःशी संयम बाळगण्यास शिकू शकतो, विश्वास ठेवतो की वेळ आणि प्रयत्नाने आपण आपल्या स्वतःच्या पूर्ण क्षमतेपर्यंत पोहोचू शकतो.

 

मधमाश्या : मधमाश्या आपल्याला समुदाय आणि सहकार्याचे महत्त्व शिकवू शकतात. मधमाश्या त्यांच्या पोळ्या तयार करण्यासाठी, अन्न गोळा करण्यासाठी आणि त्यांच्या पिल्लांची काळजी घेण्यासाठी मोठ्या गटात एकत्र काम करतात. त्यांच्या समाजात विशिष्ट भूमिका आहेत आणि एकमेकांना आधार देण्यासाठी अथक परिश्रम करतात. इतरांसोबत सहकार्याने काम करून, आमच्या अद्वितीय योगदानाची कदर करून आणि समान ध्येयासाठी एकमेकांना पाठिंबा देऊन आम्ही मधमाशांकडून शिकू शकतो.

 

पाणी : पाणी आपल्याला अनुकूलता आणि चिकाटीबद्दल शिकवू शकते. पाणी सतत बदलत आहे आणि त्याच्या वातावरणाशी जुळवून घेत आहे, अडथळ्यांभोवती वाहत आहे आणि अनुसरण करण्यासाठी नवीन मार्ग शोधत आहे. हे कालांतराने सर्वात कठीण खडक देखील खाली घालू शकते. आव्हानांना तोंड देताना, कठीण काळात चिकाटीने आणि अडथळ्यांवर सर्जनशील उपाय शोधून आपण पाण्यापासून शिकू शकतो.

 

सूर्यफूल : सूर्यफूल आपल्याला सकारात्मकता आणि लवचिकतेबद्दल शिकवू शकतात. सूर्यफूल आकाशात कुठेही असले तरीही आपले तोंड नेहमी सूर्याकडे वळवतात. त्यांच्याकडे मजबूत मुळे देखील आहेत ज्यामुळे ते वादळांना तोंड देतात आणि प्रतिकूल परिस्थितीतही उंच उभे राहतात. सकारात्मक दृष्टीकोन जोपासणे, आपल्या जीवनातील चांगल्या गोष्टींवर लक्ष केंद्रित करणे आणि आव्हानांचा सामना करताना लवचिकता विकसित करून आपण सूर्यफुलापासून शिकू शकतो.

 

तारे : तारे आपल्याला दृष्टीकोन आणि विस्मय याबद्दल शिकवू शकतात. जेव्हा आपण रात्रीच्या आकाशाकडे पाहतो आणि तारे पाहतो तेव्हा आपल्याला आठवण होते की आपण गोष्टींच्या भव्य योजनेत किती लहान आहोत. त्याच वेळी, विश्वाची विशालता आणि सौंदर्य पाहून आपण विस्मय आणि आश्चर्याने भरून जाऊ शकतो.