पाठ १० - आम्ही हवे आहोत का?
शब्दार्थ :
करुणा - दया.
आवाहन करणे - विनंती करणे.
उदी – तपकिरी.
कबरा – ठिपठिपक्यांचा, चित्रविचित्र रंगाचा.
मार्जार – मांजर.
किनरा (आवाज) – बारीक व उंच (आवाज).
सालस – स्वभावाने नम्र, विनयशील.
हालवून सोडणे – अस्वस्थ करणे.
कावरेबावरे होणे – गोंधळून जाणे.
अंगावर तुटून पडणे – जोराचा हल्ला करणे.
स्वाध्याय
प्र. १. पुढील वाक्ये कोणत्या प्राण्याच्या संदर्भात आहे त्या प्राण्याचे नाव लिहा.
(अ) ‘‘जन्मापासून आंधळी आहे ती!’’
उत्तर: मांजरी
(आ) सावरीच्या कापसाचे जणू मऊमऊ गोळेच!
उत्तर: कुत्रीची
प्र. २. आकृत्या पूर्ण करा.
(अ)
उत्तर:
(आ)
उत्तर:
(इ)
उत्तर:
(ई)
उत्तर:
प्र. ३. ‘सर्वच प्राणी माणसाच्या प्रेमासाठी भुकेलेले असतात’, हे विधान पाठाधारे पटवून द्या.
उत्तर: लेखिका प्राण्यांच्या इस्पितळात गेल्या होत्या. जेव्हा त्या मांजरांच्या विभागात गेल्या तेव्हा खोलीतील सर्व मांजरे कलकलाट करू लागली. त्यांचे लक्ष वेधून घेण्याचा प्रयत्न प्रत्येक मांजर करू लागले. लेखिकेंने जाळीतून बोट घालून त्यांना खाजवले, कुरवाळले तेव्हा मांजरांचे समाधान झाले. यातून मांजरे माणसाच्या प्रेमाची भुकेली होती, हे कळून येते. लेखिका परत फिरल्या तेव्हा मांजरे खिन्न झाली. इस्पितळात मांजरांना एकटेपणा वाटत असावा. एका जन्मापासून आंधळ्या मांजरीला लेखिकेंने प्रेमाने कुरवाळले व थोपटले, तशी ती प्रेमाने गुर्रगुर्र करू लागली. या सर्व प्रसंगांतून असा निष्कर्ष निघतो की, सर्वच प्राणी माणसाच्या प्रेमासाठी भुकेलेले असतात.
खेळूया शब्दांशी
(अ) कंसातील शब्दसमूहांचा वाक्यातील रिकाम्या जागी वापर करून वाक्ये पुन्हा लिहा.
(लक्ष वेधून घेणे, आवाहन करणे, निभाव लागणे)
(अ) सुधाकरचा कबड्डीच्या सामन्यात आपल्या मित्रासमोर काहीच …………….
उत्तर: निभाव लागला नाही.
(आ) चिमुकली मीताली आपल्या आवाजाने सगळ्यांचे …………….
उत्तर: लक्ष वेधून घेते.
(इ) पोलिसांनी गावकऱ्यांना मदतीसाठी …………….
उत्तर: आवाहन केले.
(आ) दिलेल्या शब्दापुढे कंसातील विरुद्धार्थी शब्द लिहा.
(इवले, शांत, खरखरीत)
(अ) रागीट ×
उत्तर: शांत
(आ) मोठे ×
उत्तर: इवले
(इ) मऊमऊ ×
उत्तर: खरखरीत
(इ) ‘जोडशब्द’ लिहा.
(अ) चढ –
उत्तर: उतार
(आ) अंथरूण –
उत्तर: पांघरूण
(इ) इकडून –
उत्तर: तिकडून
(ई) आले –
उत्तर: गेले
विचार करा. सांगा.
प्र. १. ‘आम्हांला तुमची गरज आहे; तुम्हांला आम्हीहवे आहोत का?’ या वाक्यांतून तुम्हांला प्राण्यांबाबतची जाणवणारी संवेदनशीलता तुमच्या शब्दांत व्यक्त करा.
उत्तर: प्रेम या भावनेची गरज फक्त माणसांनाच नाही, तर प्राण्यांनाही असते. विशेषत: पाळीव प्राण्यांना तर माणसाकडून प्रेम, कौतुक, आपुलकीची अपेक्षा असते, परळच्या जनावरांच्या इस्पितळात लेखिकेने वाचलेल्या ‘आम्हांला तुमची गरज आहे; तुम्हांला आम्ही हवे आहोत का?’ या वाक्यातून प्राण्यांचे हे प्रेमासाठी आसुसलेले असणे व्यक्त होते. या वाक्यातून जणू काही हे प्राणी माणसाला आवाहन करत आहेत. ‘आमच्यावर प्रेम करा, माया करा’ अशी जणू विनंती करत आहेत असे वाटते. ही प्राण्यांमधली संवेदनशीलता, प्रेमाची ओढ हे वाक्य समर्पकपणे व्यक्त करते.
प्र २. लेखिकेने अनुभवलेली इस्पितळातील प्राण्यांची दुनिया तुमच्या शब्दांत लिहा.
उत्तर: लेखकाने प्राण्यांच्या रुग्णालयाला भेट दिली, कुत्रे आणि मांजरींचे विविध प्रकार पाहिले, सुविधा पाहिल्या आणि प्राण्यांना आवश्यक असलेले प्रेम अनुभवले. प्रत्येक प्राणी प्रेमासाठी आतुर होता; काही रागावले होते तर काही शांतपणे पेशंटच्या भूमिकेत बसले होते. भरतने मला सर्व हॉस्पिटल दाखवले आणि चांगली माहिती दिली. तिथून निघताना लेखिकेला वाटले की तिला आज वेगळेच जग दिसले.
लिहिते होऊया.
प्र १. पाऊस कोसळत असताना एक छोटे कुत्र्याचे पिल्लू दाराशी येऊन बसले आहे, अशावेळी तुम्ही काय कराल ते लिहा.
उत्तर: पाऊस पडत असताना एक लहान पिल्लू दारात बसले आहे, अशावेळी मी त्या पिल्लाला माझ्यासोबत घेईन. प्राणीप्रेमी असल्याने मला प्राण्यांबद्दल विशेष प्रेम आहे. माझ्या घराजवळ एखादे लहान पिल्लू आले तर मी त्याला बाहेर राहण्यासाठी जागा देईन. मी त्याला खायला बिस्किटे आणि दूध देईन. तसेच, मी त्याला झोपण्यासाठी आणि झाकण्यासाठी एक ब्लँकेट देईन जेणेकरून त्याला थंडी वाजणार नाही. पिल्लाला माझ्या घराबाहेर सुरक्षित वाटेल याची मी काळजी घेईन. अशा प्रकारे, मी पिल्लाला आपुलकीने वागवीन.
प्र २. मित्रमैत्रिणींमध्ये चर्चा करून ‘जैव विविधतेची गरज’, या विषयावर आठ ते दहा ओळींचा निबंध लिहा.
उत्तर: आपण सर्व पृथ्वीवर राहतो. मानवाप्रमाणेच इतर सजीव आणि त्यांच्या विविध प्रजाती येथे राहतात. अशी सजीव किंवा निर्जीव, नैसर्गिक, एक परिसंस्था मानवनिर्मित घटकांपासून बनलेली असते. या वातावरणातील प्रत्येक घटक विशेष आहे, मग ती वनस्पती असोत वा प्राणी; तो पराक्रमी किंवा साधा प्राणी असो. इथे प्रत्येकाची भूमिका महत्त्वाची आहे. त्याला ‘जीवो जीवनस्य जीवनम्’ म्हणतात. निसर्गातील सर्व घटक एकमेकांवर अवलंबून असतात. तृणभक्षी जे गवत खातात, त्यांच्यावर राहणारे मांसाहारी प्राणी आणि जेव्हा हे प्राणी मरतात तेव्हा त्यांच्यावर राहणाऱ्या अळ्या – प्राणी हे सर्व अन्न साखळीचे घटक आहेत जे एकमेकांवर अवलंबून असतात. या सृष्टीत टिकून राहणे प्रत्येकासाठी महत्त्वाचे आहे. निसर्गातील विविधता टिकवणे हे आपले कर्तव्य आहे, कारण त्यांच्यामुळेच आपले अस्तित्व टिकून आहे.
या पृथ्वीचा वारसा आपल्याला आपल्या आधीच्या पिढ्यांकडून मिळाला नसून आपण आपल्या भावी पिढ्यांकडून ही पृथ्वी उसनवारी घेतली आहे, त्यामुळे ही पृथ्वी आपल्यासाठी आणि भावी पिढ्यांसाठी एक अनमोल ठेवा म्हणून जतन करणे ही काळाची गरज बनली आहे. पृथ्वीवरील जैवविविधता आपल्या सर्वांसाठी आवश्यक आहे; त्यामुळे ही समृद्धी जपण्याची जबाबदारी आपली आहे कारण निसर्ग अस्तित्वात असेल तरच आपण इथे आहोत. निसर्गातील प्रत्येक लहान मोठ्या घटकाचे स्थान तितकेच मोलाचे आहे. त्यामुळे जैवविविधतेची गरज ओळखून पृथ्वीवरील संपूर्ण जिवंत जगाचे जतन करण्याचा प्रयत्न केला पाहिजे.
उपक्रम : तुमच्या परिसरातील ज्या घरी पाळीव प्राणी आहेत अशा पाच घरांना भेटी द्या. त्या घरातील लोक पाळीव प्राण्यांची काळजी कशी घेतात याची खालील मुद्द्यांच्या आधारे माहिती मिळवा व वर्गात सांगा.
उत्तर: विद्यार्थ्यांनी हे स्वतः केले पाहिजे.
सूचनाफलक
• सूचनाफलक तयार करणे.
एखाद्या गोष्टीची माहिती दुसऱ्यांपर्यंत पोहोचवण्याचे सूचना हे एक माध्यम आहे. दैनंदिन व्यवहारात अनेक
ठिकाणी आपल्याला सूचना द्याव्या लागतात. दुसऱ्याने दिलेल्या सूचना वाचून त्याचा अर्थ समजून घ्यायचा असतो. अपेक्षित कृती योग्य तऱ्हेने होण्यासाठी दिलेल्या सूचनांचे आकलन होण्याचे कौशल्य निर्माण व्हायला हवे. यापूर्वी तुम्ही सूचनाफलक या घटकाचा अभ्यास केलेला आहे. या इयत्तेत तुम्ही स्वत: सूचनाफलक तयार करायला शिकणार आहात.
• सूचनाफलकाचे विषय
(१) शाळेतील सुट्टीच्या संदर्भात सूचना.
(२) सहलीसंदर्भात सूचना.
(३) रहदारीसंबंधी सूचना.
(४) दैनंदिन व्यवहारातील सूचना.
• सूचना तयार करताना लक्षात घ्यायच्या गोष्टी
(१) सूचना कमीत कमी शब्दांत असावी.
(२) सूचेनेचे लेखन स्पष्ट शब्दांत, नेमके व विषयानुसार असावे.
(३) सूचनेतील शब्द सर्वांना अर्थ समजण्यास सोपे असावेत.
(४) सूचनेचे लेखन शुद्ध असावे.
• सूचनाफलक तयार करा. त्यासाठी खालील नमुना कृतींचा अभ्यास करा.
विषय- ‘उद्या शहरातील पाणीपुरवठा बंद राहील.’
नमुना कृती १
विषय – ‘कणखर’ गिर्यारोहण संस्थेतर्फे कॅम्पचे आयोजन.
नमुना कृती २
• तुमचया शाळेत सांस्कृतिक कार्यक्रमाचे आयोजन करण्यात आले आहे. हा कार्यक्रम पाहण्यासाठी पालकांना आवाहन करणारा सूचनाफलक तयार करा.
उत्तर:
• सूचनाफलक •
दि. ५ डिसेंबर २०२२
सेंट मेरीज़ शाळा, मुंबई
इयत्ता सहावी ते बारावीच्या विद्यार्थ्यांना कळवायचे आहे की, आमची शाळा अनाथाश्रमासाठी निधी उभारण्यासाठी सांस्कृतिक कार्यक्रमाचे आयोजन करत आहे, तो २० डिसेंबर रोजी होणार आहे. विद्यार्थ्यांनी उत्साहाने सहभागी व्हावे. अधिक तपशीलांसाठी, खाली स्वाक्षरी केलेल्याशी संपर्क साधा.
मुख्याध्यापक,
सेंट मेरीज़ शाळा, मुंबई
भाषासौंदर्य
खालील म्हणी पूर्ण करा.
(१) मूर्ती लहान पण ……………… .
उत्तर: कीर्ति महान
(२) शितावरून …………………. .
उत्तर: भाताची परीक्षा
(३) सुंठीवाचून …………………. .
उत्तर: खोकला खेला
(४) …………………. सोंगे फार .
उत्तर: रात्र थोडी
(५) …………………. खळखळाट फार .
उत्तर: उथळ पाण्याला
(६) दोघांचे भांडण …………………. .
उत्तर: तिसऱ्याचा लाभ
(७) …………………. सव्वालाखाची .
उत्तर: झाकली मूठ
(८) …………………. चुली .
उत्तर: घरोघरी मातीच्या
(९) …………………. आंबट .
उत्तर: कोल्ह्याला द्राक्ष
(१०) अंथरूण पाहून…………………. .
उत्तर: पाय पसरावे
(११) इकडे आड…………………. .
उत्तर: तिकडे विहीर
(१२) …………………. गावाला वळसा .
उत्तर: काखेत कळसा